Η 3η Μαΐου είναι αφιερωμένη ως μέρα στην Ελευθερία του Τύπου, αν και δυστυχώς  σε πολλές χώρες,  η δημοσιογραφία γνωρίζει φίμωση που θυμίζει άλλες εποχές.

Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ένωσης Εφημερίδων (ΠΕΕ) και από το 1993 γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 3 Μαΐου, σε ανάμνηση της Διακήρυξης του Βίντχουκ, μία έκκληση ελευθεροτυπίας που υπέγραψαν αφρικανοί δημοσιογράφοι το 1991 για ελεύθερα, ανεξάρτητα και πλουραλιστικά Μ.Μ.Ε.

Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας μάς υπενθυμίζει τη σπουδαιότητα της προστασίας του θεμελιωδών δικαιωμάτων της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του Τύπου, όπως κατοχυρώνονται από το άρθρο 19 της Παγκόσμιας Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ, αλλά και από το Σύνταγμά μας.

Χωρίς αυτά τα δύο θεμελιώδη δικαιώματα, η Δημοκρατία είναι κενή περιεχομένου.

Από τα κράτη που απασχόλησαν περισσότερο τον περασμένο χρόνο σε θέματα έλλειψης σεβασμού της ελευθερίας του Τύπου ήταν η Τουρκία.

Οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα κατατάσσουν στο Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου την απόδοση των 180 χωρών, σύμφωνα με μια σειρά κριτηρίων που περιλαμβάνουν την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης και την ανεξαρτησία, το σεβασμό για την ασφάλεια και την ελευθερία των δημοσιογράφων, καθώς και το νομοθετικό, θεσμικό και υποδομών περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Πρώτες πάντα με τη μεγαλύτερη ελευθερία στον Τύπο τους, παραμένουν τρεις σκανδιναβικές χώρες: Φινλανδία, Νορβηγία, Δανία. Στο άλλο άκρο της κλίμακας, τελευταίες από 180η θέση και πάνω βρίσκονται το Τουρκμενιστάν, η Βόρεια Κορέα και η Ερυθραία. Εκεί ο Τύπος είναι ολοκληρωτικά ανελεύθερος. Η Γαλλία κατατάσσεται 38η, οι Ηνωμένες Πολιτείες 49η, Ιαπωνία 61η, Βραζιλία 99η, η Τουρκία 149η, Ρωσία 152η, το Ιράν 173η, η Κίνα 176η.

Όπως έδειξε ο Δείκτης Ελευθερίας του Παγκόσμιου Τύπου του 2021, ο οποίος μετρά περιορισμούς στην πρόσβαση σε πληροφορίες και εμπόδια στην κάλυψη ειδήσεων, η δημοσιογραφία «εμποδίζεται εντελώς ή παρεμποδίζεται σοβαρά» σε 73 έθνη και «περιορίζεται» σε 59 άλλα.

Αυτές οι 132 χώρες αντιπροσωπεύουν πάνω από το 73% των 180 εθνών που έλαβαν μέρος στην έρευνα. Μάλιστα, η Ελλάδα βρέθηκε στην 70ή θέση της παγκόσμιας κατάταξης το 2021, χάνοντας πέντε θέσεις σε σύγκριση με το 2020.

Η έκθεση για τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου το 2015 τονίζει πως καταγράφεται παγκόσμια επιδείνωση της ελευθερίας της πληροφόρησης το 2014. Οι κίνδυνοι από συνεχόμενους πολέμους, η αυξανόμενη απειλή από μη κρατικούς πράκτορες, η βία κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων και η οικονομική κρίση καθώς και η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης υποχωρούν σταθερά και στις πέντε ηπείρους.

Ειδικότερα για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Βαλκάνια η Έκθεση σημειώνει τη μεγάλη πτώση στο δείκτη ελευθερίας μεταξύ του 2014 και 2015. Όπως αναφέρεται η ανησυχητική αυτή τάση αντανακλά αφενός τις υπερβολές ορισμένων χωρών μελών και την αδυναμία των μηχανισμών της ΕΕ για τον περιορισμό τους από την άλλη.

«Η πανδημία έχει χρησιμοποιηθεί ως λόγος για τον αποκλεισμό της πρόσβασης των δημοσιογράφων σε πηγές πληροφόρησης και τη διαδικασία του ρεπορτάζ στον δρόμο» δήλωσε ο γενικός γραμματέας των RSF Christophe Deloire.

Ο πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας Francis Fukuyama υποστήριξε ότι η πανδημία «έδωσε στις κυβερνήσεις μια δικαιολογία για την ενίσχυση των εκτελεστικών εξουσιών. Επομένως, βρισκόμαστε σε μια πολύ τρομερή κατάσταση και είναι πολύ σημαντικό για τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, όπως οι RSF, να αντισταθούν σε αυτό».

Σε πολλές χώρες, σημειώνει ο Αντόνιο Γκουτέρες, οι δημοσιογράφοι και οι εργαζόμενοι στα μέσα μαζικές ενημέρωσης αντιμετωπίζουν μεγάλους προσωπικούς κινδύνους, όπως νέους περιορισμούς, λογοκρισία, βία, παρενοχλήσεις, προφυλακίσεις, ακόμα και θάνατο μόνο και μόνο επειδή κάνουν τη δουλειά τους. Η κατάσταση συνεχίζει να χειροτερεύει, παρατηρεί περαιτέρω.

Σε αυτό το πλαίσιο, επισημαίνει πως παρά τις δραματικές αλλαγές στα μέσα ενημέρωσης τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η επείγουσα έκκληση για ελευθερία του Tύπου και ελεύθερη πρόσβαση στην ενημέρωση είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ. Η ελεύθερη και ανεξάρτητη δημοσιογραφία είναι ο μεγαλύτερος σύμμαχος μας στην προσπάθεια να καταπολεμήσουμε την παραπληροφόρηση, σημειώνει και αποκρυσταλλώνοντας το μήνυμά του, προτρέπει «να επαναλάβουμε τις προσπάθειες για την προστασία της ελευθερίας του Τύπου, ώστε η πληροφόρηση να παραμείνει ένα σωτήριο δημόσιο αγαθό για όλους».

Η έκθεση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα

Σύμφωνα με τους RSF, σε αυτές τις χώρες περιλαμβάνεται και η Μαλαισία, η οποία έπεσε τις περισσότερες θέσεις (18) στη φετινή λίστα, φτάνοντας στην 119η. Τον περασμένο μήνα, η κυβέρνηση της Μαλαισίας χρησιμοποίησε νέες δυνάμεις έκτακτης ανάγκης για να προωθήσει νόμους και να καταστήσει ποινικό αδίκημα τη δημιουργία, δημοσίευση ή διάδοση ψευδών ειδήσεων για τον ιό ή την ανακήρυξη καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στη χώρα.

Η Κίνα διατήρησε την 177η θέση της. Η πιο πυκνοκατοικημένη χώρα του κόσμου «συνεχίζει τη λογοκρισία, την παρακολούθηση και την προπαγάνδα στο διαδίκτυο σε πρωτοφανή επίπεδα», αναφέρει η έκθεση, προσθέτοντας ότι η πανδημία έχει επιδεινώσει αυτή την τάση.

Το Ελ Σαλβαδόρ έπεσε οκτώ θέσεις, φτάνοντας στην 82η, λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι που προσπαθούν να λάβουν επίσημες πληροφορίες σχετικά με τον χειρισμό της πανδημίας από την κυβέρνηση.

Στην Αίγυπτο (166), η κυβέρνηση απαγόρευσε τη δημοσίευση μη κυβερνητικών στοιχείων για την πανδημία και συνέλαβε αρκετά άτομα για τη δημοσίευση αριθμών μεγαλύτερων από τους επίσημους αριθμούς.

Στη Ζιμπάμπουε (130), ένας ερευνητής δημοσιογράφος συνελήφθη αφού αποκάλυψε σκάνδαλο σχετικά με τη διαδικασία προμηθειών για τη νόσο Covid-19.

Ακόμα και στη Νορβηγία, που κατατάσσεται ως η καλύτερη χώρα για την ελευθερία του Τύπου για πέμπτο έτος, υπήρχαν ισχυρισμοί από δημοσιογράφους σχετικά με τη δυσκολία πρόσβασης σε κυβερνητικές πληροφορίες που σχετίζονται με την πανδημία.