Την αντι-δυτική πολιτική στροφή του Ερντογάν και την επιθετική στρατηγική του στο Κουρδικό εξηγούν Τούρκοι αναλυτές που ζουν αυτοεξόριστοι στην Ευρώπη και δημοσιεύουν άρθρα τους στο ανεξάρτητο Πρακτορείο turkishminute.com. Η ενδιαφέρουσα ανάλυσή τους για τη σημερινή κατάσταση στην Τουρκία και το ρόλο του βαθέως κράτους και του στρατού έχει ως εξής:

Όταν έληξε ο Ψυχρός Πόλεμος με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης το 1991, ορισμένοι στρατιωτικοί στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις θεώρησαν πως η Άγκυρα δεν χρειάζεται πλέον το ΝΑΤΟ και τη Δύση.

Με τις πολιτικές του αξίες, το ΝΑΤΟ ολοένα και περισσότερο εκλαμβάνονταν από αυτούς τους στρατιωτικούς ως φραγμός.

Η εποχή που η Τουρκία χτυπούσε την πόρτα της Ευρώπης

Αμφιλεγόμενα θέματα όπως ο φάκελος της Άγκυρας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κατάσταση των Κούρδων, θέμα που είχε παραμεληθεί στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου λόγω της τεράστιας σημασίας που είχε η Τουρκία από γεωπολιτικής σκοπιάς, άρχισε να κυριαρχεί στις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης, ιδιαίτερα στο πλαίσιο των τουρκικών επιδιώξεων να καταστεί υποψήφιο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υπήρχε σημαντικός αριθμός ανθρώπων στο στράτευμα και τη γραφειοκρατία που θεωρούσαν την καθιέρωση πολυμερών σχέσεων με τη Δύση (ιδιαίτερα με το ΝΑΤΟ, την ΕΕ, τις ΗΠΑ και τη Γερμανία) ως κίνδυνο για την εδαφική ακεραιότητα του τουρκικού κράτους.

Eιδικά με την κουρδική εξέγερση τη δεκαετία του ΄80, η ανάδυση του εκτός νόμου Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) και η απαίτηση της ΕΕ για τα δημοκρατικά δικαιώματα των Κούρδων της Τουρκίας συνέβαλαν στη διαμόρφωση αρνητικής εικόνας σε μερίδα της τουρκικής κρατικής γραφειοκρατίας.

Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας ήταν βασισμένη στην αντίληψη του πολιτικού ρεαλισμού, σύμφωνα με την οποία η στρατιωτική ισχύς έπαιζε τον κυρίαρχο ρόλο.

Η Τουρκία δεν ήταν αρκετά ισχυρή για να προστατεύσει τον εαυτό της από τον «γίγαντα γείτονά της στα βόρεια», όπως αρκετοί Τούρκοι διαμορφωτές πολιτικής αποκαλούσαν τη Σοβιετική Ένωση, και έπρεπε να ενσωματωθεί στο ΝΑΤΟ για να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της και το πολιτειακό καθεστώς της. Μόνο υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ μπορούσε η Τουρκία επιτυχώς να κρατήσει μακριά του Σοβιετικούς.

Πως είδαν τα Βαλκάνια οι Τουρκικές ελίτ

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ωστόσο, τα πάντα άλλαξαν. Δεν υπήρχε πλέον ο σοβιετικός κίνδυνος και η μετά-σοβιετική γεωγραφία, ειδικά στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία ήταν γεμάτη από νέες ευκαιρίες για την Άγκυρα.

Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν, συγκεκριμένα, άνοιγαν ένα νέο κόσμο με κοινά πολιτισμικά, γλωσσολογικά στοιχεία και κοινές θρησκευτικές ρίζες με την Τουρκία. Αυτές οι χώρες διέθεταν σημαντικό ορυκτό ενεργειακό πλούτο και μεγάλη αγορά.

Επίσης, οι τουρκικές πολιτικές ελίτ έβλεπαν τα Βαλκάνια ως την επικράτεια της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συνεπώς, ως φυσική ζώνη επιρροής.

Οι Τούρκοι σύντομα συνειδητοποίησαν ότι το να ξεφορτωθούν τη Δύση και να αυξήσουν την τουρκική ισχύ σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελούσε ευχάριστο θέμα παραγωγικής συζήτησης. Δεν είχε, ωστόσο, βάση στην πραγματικότητα.

Η Τουρκία χρειαζόταν τη συνεργασία με άλλες δυνάμεις για να αντισταθμίσει τη Δύση προκειμένου βαθμιαία να καταστεί ανεξάρτητη από αυτήν.

Η «διόρθωση πορείας» με τη στρατιωτική παρέμβαση του 1997

Το στρατιωτικό μνημόνιο της 28ης Φεβρουαρίου του 1997, με το οποία τερματίστηκε η εξουσία της κυβέρνησης συνεργασίας του Ισλαμιστή Νετσμετίν Ερμπακάν, ερμηνεύτηκε κυρίως ως εσωτερική «διόρθωση πορείας» και «κοσμική φιλοδυτική» στρατιωτική εμπλοκή, αλλά, στην πραγματικότητα, δεν ήταν.

Πραγματοποιήθηκε από αξιωματικούς που υπερασπίζονταν το κοσμικό κράτος, αλλά δεν ήταν φίλο-δυτική σε σχέση με την κατεύθυνση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

Αυτοί διαφωνούσαν με τα κριτήρια της Κοπεγχάγης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (δημοκρατικά πρότυπα για τα υποψήφια μέλη) και πίστευαν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση υπονομεύει την ενιαία υπόσταση του τουρκικού κράτους, επιχειρώντας να ενισχύσει τις κουρδικές αυτονομιστικές τάσεις.

Για παράδειγμα, ο επικεφαλής της Τουρκικής Ακαδημίας Πολέμου, μιας από τις πιο νευραλγικές θέσεις στη χάραξη εθνικής στρατηγικής, ξεκάθαρα είχε δηλώσει ότι η συμμετοχή στην ΕΕ θα αποσταθεροποιούσε την Τουρκία.

Μετά το μνημόνιο του 1997, η αριστερή-εθνικιστική πτέρυγα του «σοσιαλδημοκρατικού» Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος(CHP) δυνάμωσε και βαθμιαία αντιτάχθηκε στις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις της Τουρκίας, τις οποίες εκλάμβανε ως υποταγή και παράδοση.

Πως ήρθε ο Ερντογάν στο προσκήνιο

Παραδόξως, οι φίλο-ευρωπαϊκές και φίλο-δυτικές δυναμικές εκπορεύονταν από το ισλαμιστικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), το οποίο ισχυριζόταν ότι εκφράζει το δημοκρατικό κέντρο στον τουρκικό πολιτικό χάρτη.