Η Εννοιολογική Διάταση και οι Επιπτώσεις της
Μέχρι πρόσφατα, κάθε λέξη είχε τη δική της βαρύτητα.Αντικατόπτριζαν συγκεκριμένες καταστάσεις,καθόριζαν εμπειρίες και μας βοηθούσαν να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας. Σήμερα, πολλές από αυτές χρησιμοποιούνται με τόσο γενικό τρόπο που τελικά χάνουν την ουσία τους.
Όροι όπως «woke», «τραυματικός», «ναρκισσιστής», «τοξικός», «βία», «αυθεντικότητα» ή «βιωσιμότητα» είναι παντού: στον δημόσιο διάλογο, στα κοινωνικά δίκτυα, στη διαφήμιση και στην πολιτική αντιπαράθεση. Ωστόσο, όσο περισσότερο χρησιμοποιούνται αυτοί οι όροι, τόσο πιο αδύναμο γίνεται το νόημά τους.
Το Φαινόμενο της Εννοιολογικής Διάτασης
Ο πολιτικός θεωρητικός Τζιοβάνι Σαρτόρι περιέγραψε ήδη από το 1970 την έννοια της εννοιολογικής διάτασης: τη στιγμή που μια έννοια απομακρύνεται από τις αρχικές συνθήκες που την καθόρισαν και χάνει τη σαφήνειά της ενώ διατηρεί το συναισθηματικό φορτίο.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο όρος «ναρκισσιστής». Στην ψυχολογία αναφέρεται σε μια σπάνια κλινική διάγνωση γνωστή ως ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Αυτή περιλαμβάνει μεγαλομανία για να καλυφθεί η ελλιπής αίσθηση του εαυτού καθώς και έλλειψη ενσυναίσθησης. Ωστόσο,στην καθημερινή γλώσσα έχει γίνει απλώς μια εύκολη ετικέτα για οποιαδήποτε εγωκεντρική ή αγενή συμπεριφορά.
Όταν χαρακτηρίζουμε κάποιον ως «ναρκισσιστή» επειδή δεν μας απάντησε σε ένα μήνυμα ή μας απογοήτευσε στη δουλειά τουλάχιστον δεν κάνουμε πραγματική διάγνωση αλλά χρησιμοποιούμε έναν βαρύ όρο για να εκφράσουμε την απογοήτευσή μας.
Όταν τα Πάντα Γίνονται “Σοβαρά”
Η εννοιολογική διάταση δεν περιορίζεται μόνο στην ψυχολογία. Σήμερα σχεδόν τα πάντα μπορούν να χαρακτηριστούν ως:
- “τραυματικά”
- “βίαια”
- “τοξικά”
- “επικίνδυνα”
Mια δύσκολη συνέντευξη μπορεί να θεωρηθεί “τραυματική”. Ένας λόγος που δεν μας ικανοποιεί μπορεί να χαρακτηριστεί “βία”. Όμως όταν αυτές οι λέξεις χρησιμοποιούνται για κάθε δυσάρεστη εμπειρία χάνουμε τη δυνατότητα χρήσης τους εκεί όπου πραγματικά χρειάζονται – σε περιπτώσεις αυθεντικού τραύματος ή βίας.
Πολιτική και Ιδεολογία υπό Πίεση
The concept of conceptual stretching is pervasive in our society today. As a notable example, the term “health and wellness” can refer to a body functioning harmoniously or be used in marketing for dubious collagen supplements.A luxury foot cream may be labeled as “enduring” simply because part of its packaging is made from recycled plastic; meanwhile on social media “authenticity” has become a buzzword for individuals who thrive on curating and commercializing an idealized life.
The political arena showcases this phenomenon with even greater intensity and risk; the term “woke,” which initially signified social awareness regarding injustices has morphed into a target of ridicule and ideological confusion within just a few years—now it can imply anything from social sensitivity to exaggeration or censorship.
A Critical Distinction
This distinction is crucial: euphemism alters the word but retains its meaning; conceptual stretching keeps the word but blurs its meaning.
When words can concurrently signify everything and their opposites they cease to function as tools for understanding—they collapse under their own weight.
The philosopher Eric voegelin described this distortion during the rise of Nazism when symbols stopped referring to reality and began substituting it instead—leading to a loss of distinction between slogans and truth.
In an age marked by digital excess vague emotionally charged terms spread more easily then precise ones; ambiguity becomes beneficial at great cost—we lose linguistic precision along with our capacity for clear thought.
A luxury foot cream with partially recyclable packaging isn’t truly “sustainable.” An annoying colleague isn’t necessarily a “narcissist.” A state without free elections cannot be called democracy.
Conceptual stretching may cloud language but simultaneously highlights where restoration is needed because when words lose their meaning so does our understanding of the world around us.