Η Φιλοσοφία ως Μέσο Σκέψης

Η φιλοσοφία προσφέρει έναν ανεκτίμητο τρόπο να προσεγγίζουμε τη ζωή. Η ενασχόληση με αυτήν μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με μεγαλύτερη σαφήνεια – ή ίσως και με περισσότερη σύγχυση, ανάλογα με την οπτική γωνία που υιοθετούμε. Ωστόσο, η ανάγνωση φιλοσοφικών κειμένων δεν είναι πάντα ευχάριστη. Έργα όπως η “Κριτική του Καθαρού Λόγου” του Καντ ή οι διαλεκτικές αναλύσεις του Χέγκελ απαιτούν θάρρος, υπομονή και συχνά… αρκετό καφέ.

Αν επιθυμείτε να εξερευνήσετε κάποιες από τις πιο βαθιές φιλοσοφικές ανησυχίες της ανθρωπότητας χωρίς να βυθιστείτε σε πυκνά θεωρητικά κείμενα, η λογοτεχνία μπορεί να σας προσφέρει μια εξαιρετική διέξοδο. Ακολουθούν πέντε λογοτεχνικά έργα που διερευνούν μοναδικά θέματα όπως η ηθική, οι επιθυμίες, η απομόνωση και το νόημα της ύπαρξης.

“Αυτοί που φεύγουν από την Όμελας”, Ούρσουλα Λε Γκεν (1973)

Μια παραβολή για την ηθική του ωφελιμισμού

Στην Όμελας, μια πόλη γεμάτη χαρά και αρμονία, οι κάτοικοι ζουν σε ευτυχία χάρη σε ένα σκοτεινό μυστικό: τη διαρκή δυστυχία ενός αθώου παιδιού. Όταν οι πολίτες ενηλικιώνονται μαθαίνουν την αλήθεια αυτή. Κάποιοι αποδέχονται τη θυσία ενώ άλλοι αποφασίζουν απλά να φύγουν.

Αυτή η σύντομη ιστορία αποτελεί μια έντονη κριτική στον ωφελιμισμό – τη θεωρία που υποστηρίζει ότι το σωστό είναι αυτό που φέρνει το μεγαλύτερο καλό για τους περισσότερους ανθρώπους. Είναι ποτέ σωστό να θυσιάσεις έναν άνθρωπο για χάρη των πολλών;

Η Λε Γκεν δεν δίνει απαντήσεις αλλά μας δείχνει τους ανθρώπους που εγκαταλείπουν την Όμελας και μας αφήνει να σκεφτούμε γιατί.

“Όνειρο του Ερυθρού Θαλάμου”, Τσάο Σουετσίν (1791)

Βουδισμός, Ταοϊσμός και ο ματαιωμένος κόσμος

Aυτό το εμβληματικό έργο της κινεζικής λογοτεχνίας αφηγείται την πτώση μιας πλούσιας οικογένειας κατά τη διάρκεια της δυναστείας Τσινγκ.Ο τίτλος παραπέμπει στην ψευδαίσθηση της πραγματικότητας σύμφωνα με τις βουδιστικές και ταοϊστικές αντιλήψεις.

Mε φόντο τον ερωτικό πόνο καθώς επίσης πολιτικές ίντριγκες και κοινωνική διάλυση,το έργο αναδεικνύει την προσκόλληση στον υλικό κόσμο καθώς επίσης τις ψευδαισθήσεις σταθερότητας. Η οικογένεια Τζια καταρρέει μαζί με τις βεβαιότητες μιας εποχής.

“Solaris”, Στάνισλαβ Λεμ (1961)

Tι σημαίνει πραγματικά κατανόηση του Άλλου;

Aυτό το σημαντικό έργο επιστημονικής φαντασίας δεν αφορά εξωγήινους αλλά τα όρια της ανθρώπινης αντίληψης. Μια ομάδα επιστημόνων εξερευνά έναν πλανήτη καλυμμένο από έναν παράξενο ζωντανό ωκεανό ο οποίος φαίνεται ότι επικοινωνεί μαζί τους μέσω των πιο επώδυνων αναμνήσεων τους.

Mέσα από αυτό το πλαίσιο ο Λεμ θέτει ένα θεμελιώδες φιλοσοφικό ερώτημα: Πώς μπορούμε ποτέ να γνωρίζουμε αν άλλοι έχουν συνείδηση; Πώς μπορούμε να επικοινωνούμε όταν δεν μοιραζόμαστε κοινές παραδοχές;

“Καντίντ ή η Αισιοδοξία”, Βολταίρος (1759)

Mια σάτιρα γεμάτη ειρωνεία

Mέσω ενός αφελή ήρωα κι ενός δασκάλου πεπεισμένου ότι “τα πάντα συμβαίνουν για καλό”, ο Βολταίρος σατιρίζει τον αισιοδοξισμό του Λάιμπνιτς που ισχυρίζεται πως “δημιουργήθηκε ο καλύτερος δυνατός κόσμος”. Ο Καντίντ βιώνει κάθε είδους δεινά – πολέμοι, βασανιστήρια μέχρι φυσικές καταστροφές – μέχρι τελικά όλες οι αυταπάτες περί κοσμικής αρμονίας καταρρέουν.

“Η Δίκη”, Φραντς Κάφκα (1925)

Aλλοίωση μέσω γραφειοκρατίας ως υπαρξιακός εφιάλτης

“Κάποιος πρέπει να είπε ψέματα για τον Γιόζεφ Κ., γιατί μια μέρα συνελήφθη χωρίς λόγους.”

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα όπου περιγράφεται αγωνιώδη προσπάθεια ενός άντρα ν’ αποκρυπτογραφήσει ένα σύστημα που τον έχει ήδη καταδικάσει χωρίς καμία κατηγορía.
Το έργo αυτό λειτουργεί ως αλληγορía σχετικά με την ανθρώπινη ύπαρξη στον σύγχρονο κόσμο όπου κυριαρχούν γραφοκρατία κι αδικαιολόγητος φόβος.

Eπίλογος:

Eίναι προφανές πως η φιλοσοφική σκέψη δεν περιορίζεται μόνο στα πανεπιστήμια αλλά εκδηλώνεται μέσα από τέχνη που αγγίζει τα βάθη της ανθρώπινης εμπειρίας.
Αυτά τα πέντε λογοτεχνικά έργα δοκιμάζουν θεωρίες αντί απλά παρουσιάζοντάς τες – καθιστώντας τες έτσι πιο πραγματικές στη συνείδησή μας.