Τι καθορίζει την αληθινή «καλοσύνη»;

Γιατί ορισμένα άτομα φαίνεται να δρουν αποκλειστικά με γνώμονα το προσωπικό τους συμφέρον, ενώ άλλοι επιλέγουν να τηρούν τις ηθικές αρχές, ακόμα και όταν αυτό είναι δύσκολο ή κοινωνικά ανεπιθύμητο; Η έννοια της ηθικής είναι συχνά υποκειμενική και εξαρτάται από το πλαίσιο. Παρ’ όλα αυτά, ψυχολόγοι έχουν προσπαθήσει εδώ και χρόνια να κατανοήσουν τα κίνητρα πίσω από τις ηθικές συμπεριφορές.Ένας από τους πρωτοπόρους σε αυτόν τον τομέα ήταν ο Λόρενς Κόλμπεργκ, ο οποίος δημιούργησε ένα σημαντικό αλλά ελλιπές μοντέλο έξι σταδίων για την ηθική ανάπτυξη.

Σύμφωνα με τον Κόλμπεργκ, οι άνθρωποι προχωρούν (ή δεν προχωρούν) μέσα από αυτά τα στάδια καθώς εξελίσσονται, αναπτύσσοντας μια ολοένα πιο περίπλοκη κατανόηση της ηθικής.

Κατηγορίες Ηθικότητας

Τα στάδια διαρθρώνονται σε τρεις κύριες κατηγορίες: προ-συμβατική, συμβατική και μετα-συμβατική ηθικότητα.

Προ-Συμβατική Ηθικότητα

• Στάδιο 1: Αποφυγή τιμωρίας
  Σε αυτό το στάδιο, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ηθική ως απλή αποφυγή ποινών. Το “κακό” είναι ό,τι οδηγεί σε τιμωρία.Για παράδειγμα, αν κλέψεις ένα αυτοκίνητο θα φυλακιστείς – επομένως αποφεύγεις την κλοπή. Δεν υπάρχει συνειδητοποίηση των συνεπειών των πράξεων για τους άλλους ούτε κατανόηση του «σωστού». Οι κανόνες γίνονται σεβαστοί μόνο όσο μπορούν να επιβάλουν ποινές.
• Στάδιο 2: Τι μπορώ να κερδίσω;
  Εδώ αναγνωρίζεται ότι οι άλλοι έχουν ανάγκες μόνο στο βαθμό που αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς όφελος του ατόμου. Η ηθική γίνεται μια μορφή συναλλαγής: το σωστό είναι αυτό που φέρνει ανταμοιβή.

Συμβατική Ηθικότητα

• Στάδιο 3: Ο κοινωνικός καθρέφτης της σωστής συμπεριφοράς
  Σε αυτή τη φάση οι γνώμες των άλλων αποκτούν σημασία. Το «καλό» εξαρτάται από τις κοινωνικές αντιλήψεις και οι άνθρωποι προσπαθούν να φαίνονται θετικοί για καλύτερες σχέσεις με τους γύρω τους.
• Στάδιο 4: Διατήρηση της κοινωνικής συνοχής
  Εδώ γίνεται ένα βήμα ωριμότητας καθώς κατανοείται ότι οι νόμοι υπάρχουν όχι μόνο για αξιολόγηση αλλά για τη διατήρηση της τάξης στην κοινωνία. Αν κάποιος παραβεί έναν νόμο μπορεί όλοι να ακολουθήσουν αυτήν την πορεία – κάτι που θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει στην κατάρρευση του συστήματος.

Μετα-Συμβατική Ηθικότητα

• Στάδιο 5: Οι νόμοι ως μέσο υπηρεσίας στο κοινό καλό
  Στην πέμπτη φάση διαχωρίζεται ο νόμος από την προσωπική η moralità . Αναγνωρίζεται ότι οι νόμοι αποτελούν κοινωνικά συμβόλαια που ενδέχεται χρειάζονται τροποποίηση ώστε να εξυπηρετούν καλύτερα τα συμφέροντα όλων.
• Στάδιο 6: Παγκόσμιες αρχές
  Αυτό το στάδιο σπανίως επιτυγχάνεται καθώς απαιτεί πλήρη ανάπτυξη ενός προσωπικού συστήματος αξιών όπως δικαιοσύνη και ισότητα χωρίς ανάγκη νομιμότητας ή αναγνώρισης από τρίτους.

Κριτικές στο Μοντέλο του Κολμπέργκ

Παρά τη χρησιμότητά του , το μοντέλο έχει δεχθεί επικρίσεις λόγω:

• Οι συμμετέχοντες αξιολογούνταν μέσω υποθετικών διλημμάτων αντί πραγματικών περιστατικών .
• Η έρευνα δεν λαμβάνει υπόψη τον αυθαίρετο χαρακτήρα πολλών αποφάσεων.
• Εστιάζει υπερβολικά στη δικαιοσύνη , παραμελώντας άλλες αξίες .
• Δεν εφαρμόζεται ισοδύναμα σε όλες τις κουλτούρες .
• Η αρχική έρευνα περιλάμβανε κυρίως άνδρες , γεγονός που έχει προκαλέσει αντιδράσεις σχετικά με τις θέσεις περί γυναικών .

  Ανεξάρτητα όμως από αυτές τις αδυναμίες , προσφέρει έναν πολύτιμο καθρέφτη στον εαυτό μας , καλώντας μας ν’ αναλογιστούμε πού βρισκόμαστε όσον αφορά τον ορισμό μας για το «καλό». Σε έναν κόσμο όπου όλοι επιδιώκουν είτε πραγματικά είτε ψευδώς ν’ αποδειχθούν καλοί , λίγη αυτογνωσία μπορεί ν’ αποδειχθεί χρήσιμη ως πρώτο βήμα προς μια πιο ώριμη κι ολοκληρωμένη προσέγγιση στη ζωή μας.