Η Επιρροή του Liber Abaci στην Εμπορική Σκέψη

Όταν ο Λεονάρντο της Πίζας, γνωστός και ως Φιμπονάτσι, παρουσίασε το έργο του “Liber Abaci” («Το Βιβλίο των Υπολογισμών») το 1202, πιθανότατα δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι έγραφε ένα από τα πρώτα εγχειρίδια επιχειρηματικής σκέψης στην ιστορία.Ωστόσο, όπως αναφέρει ο οικονομολόγος και συγγραφέας Ντέιβιντ ΜακΟυίλιαμς στο πρόσφατο βιβλίο του “The History of Money” (Henry Holt, 2025), αυτό το έργο άλλαξε ριζικά την εμπορική δραστηριότητα και τη νοοτροπία γύρω από το χρήμα στην Ευρώπη.

Ο Φιμπονάτσι είχε εκπαιδευτεί από Άραβες εμπόρους στη Βεζάια και παρακολούθησε την εφαρμογή της άλγεβρας στα λιμάνια της Μεσσήνης. Έτσι κατέληξε σε μια επαναστατική ιδέα: τα μαθηματικά δεν είναι απλώς φιλοσοφία αλλά ένα εργαλείο για την επίτευξη κέρδους. Το Liber Abaci δεν ήταν μια θεωρητική ανάλυση αλλά ένας πρακτικός οδηγός για τους εμπόρους, γραμμένος στη γλώσσα τους με παραδείγματα που αφορούσαν τόκους, κέρδη, κόστη και διαχείριση κινδύνων.

«Αν είχε απευθυνθεί στους μοναχούς ή στους λόγιους της εποχής του, το έργο θα είχε αποτύχει», σημειώνει ο ΜακΟυίλιαμς.«Αντίθετα, μίλησε κατευθείαν στους εμπόρους – σε αυτούς που είχαν να κερδίσουν κάτι ουσιαστικό από αυτή τη νέα τεχνολογία».

Από τον Ευαγγελισμό του Εμπορίου στην «Αρχή της Ευκαιρίας»

Το Liber Abaci ήταν τόσο αποκαλυπτικό όσο και προκλητικό. Παρείχε οδηγίες για τον υπολογισμό επιτοκίων και τη διανομή κερδών ενώ εξηγούσε πώς να παρακάμπτονται οι αυστηροί εκκλησιαστικοί κανόνες περί τοκογλυφίας.Δεν προκαλεί έκπληξη ότι η Καθολική Εκκλησία αντιμετώπισε με σκεπτικισμό αυτό το έργο – άλλωστε η “θεολογία του τόκου” αμφισβητούσε την κυριαρχία της στον δανεισμό.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο ΜακΟυίλιαμς, η πιο επαναστατική έννοια στο βιβλίο ήταν αυτή της “αξίας χρόνου στο χρήμα”.Ο Φιμπονάτσι ήταν ο πρώτος που εξήγησε κατανοητά ότι τα χρήματα σήμερα έχουν μεγαλύτερη αξία από όσα αύριο – μια θεμελιώδη αρχή των οικονομικών σήμερα.

Aυτό το “πλεονέκτημα του παρόντος” επέτρεψε στους εμπόρους να αξιολογούν τις επενδύσεις τους καθώς επίσης να τιμολογούν κινδύνους και να υπολογίζουν αποδόσεις.Έτσι γεννήθηκε η έννοια των merchant bankers – ενός συνδυασμού εμπόρου και τραπεζίτη που κυριάρχησε στη Φλωρεντία κατά την εποχή των Μεδίκων.

Η Γέννηση της Επαγγελματικής Λογιστικής

Dύο αιώνες αργότερα ο μοναχός Λούκα Πατσιόλι θα περιγράψει τη διπλογραφική λογιστική: κάθε χρέωση συνοδεύεται πάντα από μία πίστωση κι όλοι οι ισολογισμοί πρέπει να είναι ισορροπημένοι. Αυτή η λογική προήλθε από τις ιδέες του Φιμπονάτσι σύμφωνα με τον ΜακΟυίλιαмς.

Στο Παλάτσο Πούτσι στη Φλωρεντία οι έμποροι κρατούσαν αρχεία συναλλαγών καθώς επίσης επιστολές απ’ όλο τον κόσμο. Οι αριθμοί έγιναν η νέα γλώσσα εμπορίου αλλά σταδιακά εξελίχθηκαν σε μέσο σκέψης γενικότερα.Όπως γράφει ο ΜακΟυίλιαмς: «Όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να βλέπουν τον κόσμο μέσα από ισορροπημένα δεδομένα τότε όλα μεταμορφώνονται».

Aρχικά οι θρησκευόμενοι κάτοικοι της Φλωρεντίας είχαν απαγ禁止σει τη χρήση των αραβικών αριθμών όμως όπως συμβαίνει συχνά με νέες τεχνολογίες που φέρνουν πλούτο αυτή η απαγόρευση σύντομα καταργήθηκε.Μέχρι το 1350 πάνω από χιλιάδες μαθητές φοιτούσαν στις λεγόμενες “schools of reckoning”, τα “MBA” εκείνης εποχής όπου διδάσκονταν τις αλγεβρικές μεθοδολογίες του Φιμπονάτσι.

Η Κληρονομιά στον Τρόπος Σκέψης

The μεγαλύτερη κληρονομιά αυτού του έργου δεν περιορίζεται μόνο στο εμπορίκο κομάτι αλλά αφορά κυρίως τη νοητική διαδικασία: ενθάρρυνε τους ανθρώπους να σκέφτονται πιο αναλυτικά.
Ο ΜακΟυίλιαмς περιγράφει αυτή τη μετάβαση ως «την αρχή μιας νέας εποχής όπου επικράτησαν οι αριθμοί αντί για θαύματα». Οι αριθμοί έγιναν θεμέλιο για μια λογική προσέγγιση βασισμένη σε δεδομένα αντί εικασιών ή πίστεων.
«Για πρώτη φορά αποκτήσαμε ένα εργαλείο ώστε να μεταβαίνουμε εύκολα μεταξύ αφηρημένων εννοιών προς συγκεκριμένες πραγματικότητες», γράφει χαρακτηριστικά.
Ο Φιμπoνάτσι δίδαξε όχι μόνο μαθηματικά αλλά πώς μπορούμε ν’ αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μέσω αξιών κι ισορροπιών.»

Το Χρήμα ως Πολιτιστικός Παράγοντας

The παρακαταθήκη αυτού του έργου σηματοδοτεί την είσοδο μας στην Επίδοση Χρήματος – μία νέα περίοδο όπου μπορούμε πλέον ν’ αξιοποιούμε αξίες μέσω ποσοτικών συγκρίσεων.
Η Ευρώπη απαγκιστρώθηκε σ’ έναν νέο δρόμο ποσοτικoποίησης μακριά απο θρησκευτικές δεσμεύσεις.
Και παρά τις καταδικαστικές δηλώσεις Δάντη κατά των χρηματοδοτών γνωρίζει πως χωρίς τους έμπρακτους επιχειρηματίες κι επιστήμονές τους ούτε καν θα υπήρχε πόλη σαν τηΦλωριντία!