Η Συνείδηση και ο Πανψυχισμός: Μια Νέα Προσέγγιση

Για πολλούς αιώνες, η συνείδηση θεωρούνταν αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ωστόσο, μια ριζοσπαστική ιδέα επανέρχεται στο προσκήνιο: ο πανψυχισμός, που υποστηρίζει ότι κάθε μορφή ύλης – από φυτά και ζώα μέχρι άτομα και ηλεκτρόνια – διαθέτει κάποια μορφή εμπειρίας, όσο αμυδρή κι αν είναι.

Καθώς οι νευροεπιστήμονες αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην εξήγηση του πώς προκύπτει το υποκειμενικό βίωμα από καθαρά φυσικές δομές, η σκέψη ότι η συνείδηση είναι ενσωματωμένη στη φύση – οργανώνεται απλώς με πιο περίπλοκο τρόπο στους ανθρώπους – κερδίζει έδαφος.

Από τον Θαλή στον Χουάνγκ: Η Ιστορία της Φιλοσοφίας

Ο πανψυχισμός δεν αποτελεί μια νέα έννοια. Στον 6ο αιώνα π.Χ.,ο Θαλής ο Μιλήσιος πίστευε ότι οι μαγνήτες «έχουν ψυχή» λόγω της ικανότητάς τους να κινούν σίδηρο. Ο Αναξαγόρας δήλωνε πως «κάθε πράγμα περιέχει ένα μέρος νου». Οι Στωικοί μιλούσαν για ένα σύμπαν γεμάτο λογικό «πνεύμα» (λόγος), ενώ ο Πλωτίνος θεωρούσε την κοσμική συνείδηση ως εκπορευόμενη από ένα ενιαίο «Ένα».

Στη διάρκεια της Αναγέννησης, στοχαστές όπως ο Τζορντάνο Μπρούνο υιοθέτησαν την ιδέα ενός σύμπαντος γεμάτου έμβιους κόσμους. Παρά τη κυριαρχία του μηχανιστικού μοντέλου στην επιστήμη, αυτές οι σκέψεις δεν εξαφανίστηκαν ποτέ ολοκληρωτικά. Κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού, αν και ο Καρτέσιος διαχώρισε τη σκέψη από την ύλη, ο Λάιμπνιτς πρότεινε τις «μονάδες» (monads) — μικρές μονάδες με δική τους αντίληψη.

Aργότερα οι Γουίλιαμ Τζέιμς και Άλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ υποστήριξαν ότι το συναίσθημα μπορεί να είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικό της φύσης μας. Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου πρόσφερε νέα διάσταση: εάν η ζωή και η νόηση εξελίσσονται σταδιακά τότε ίσως η συνείδηση δεν εμφανίζεται ξαφνικά αλλά αναπτύσσεται καθώς οργανώνεται η ύλη.

The Integrated Details Theory: Το Φ των Εμπειριών

Στις αρχές του 21ου αιώνα, o νευροεπιστήμονας Τζούλιο Τονόνι παρουσίασε τη Θεωρία Ολοκληρωμένης Πληροφορίας (Integrated Information Theory – IIT). Σύμφωνα με αυτήν:

• Η συνείδηση ενός συστήματος σχετίζεται με την ποσότητα ολοκληρωμένης πληροφορίας που παράγει αυτό το σύστημα.
• Aυτό μετράται μέσω ενός αριθμού που αποκαλείται Φ.

Mε υψηλό Φ έχουμε πλούσιες ενοποιημένες εμπειρίες ενώ χαμηλό Φ σημαίνει αδύναμη ή ανύπαρκτη επίγνωση. Ένα κρίσιμο στοιχείο αυτής της θεωρίας είναι ότι η συνείδηση δεν εξαρτάται από τον παρατηρητή αλλά αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό του συστήματος.

Pοιότητες Βιώματα και Συνειδήσεις σε Μηχανές;

Η IIT προσπαθεί επίσης να χαρτογραφήσει τα λεγόμενα ποιοτικά δεδομένα (qualia) — τις βασικές αισθητηριακές εμπειρίες όπως το κόκκινο χρώμα ή τον πόνο. Υποστηρίζει πως διαφορετικά σχήματα ολοκληρωμένης πληροφορίας αντιστοιχούν σε διαφορετικές μορφές εμπειρίας.

Aυτή η θεωρία ήδη επηρεάζει τις δοκιμές για τη μέτρηση της συνείδησης σε μηχανές προκαλώντας αυξανόμενες πρακτικές αλλά και ηθικές συνέπειες σχετικά με το κατά πόσο μπορεί να υπάρξει συνείδηση εκτός βιολογικών συστημάτων εφόσον υπάρχει σωστή δομή πληροφοριών.

Kβαντική Θεωρία: Από τα Μικροσκοπικά Στοιχεία στον Νου

Mία άλλη πιο αμφισβητούμενη θεωρία είναι αυτή των Orch-OR (Orchestrated Objective Reduction), που προτείνουν o φυσικός Ρότζερ Πένροους μαζί με τον αναισθησιολόγο Στιούαρτ Χάμεροφ.
Υποστηρίζουν πως η συνείδηση γεννάται μέσα από κβαντικούς υπολογισμούς στα μικροσκοπικά σωληνάκια των νευρώνων.
Όταν αυτά τα κβαντικά κύματα καταρρεύσουν δημιουργείται μία “στιγμή” επίγνωσης λόγω φαινομένων που σχετίζονται με κβαντική βαρύτητα.
Οι επικριτές θέτουν υπό αμφισβήτηση την πιθανότητα τέτοιων φαινομένων στο “θερμό” περιβάλλον του εγκεφάλου,
ενώ οι υποστηρικτές αναφέρονται σε παραδείγματα κβαντικών φαινομένων στη φωτοσύνθεση ως αποδεικτικά στοιχεία για τις δυνατότητες της φύσης να επιτυγχάνει απρόοπτα αποτελέσματα.

Tο Πρόβλημα Συγκέντωσης & Γιατί Είναι Σημαντικό Όλα Αυτά;

Mία σημαντική πρόκληση για τον πανψυχισμό αφορά το λεγόμενο “Πρόβλημα Συγκέντωσης”:
Ακόμη κι αν τα ηλεκτρονία έχουν κάποιες μορφές βιωμάτων,
πως μπορούν όλα αυτά τα μικρά βιώματα να συγχωνευτούν ώστε να δημιουργηθεί μία ανθρώπινη συνείδησή;
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει μηχανισμός που να εξηγήσει αυτή τη διαδικασία συγχώνευσης.
Ωστόσο,
η ιδέα παραμένει ζωντανή γιατί προσφέρει μία εναλλακτική λύσει στον δυϊσμό:
Εάν δηλαδή,
η εμπειρία δε “φυτεύεται” στην ύλη αλλά ταξιδεύει μαζί της εξαρχής,
τότε μειώνεται σημαντικά το χάσμα νου–ύλης.
Η αναλογία θερμότητας,
που κάποτε είχε χαρακτηριστεί ως “ ουσία”
και τώρα καταλαβαίνεται ως κινητικότητα μορίων δείχνουν γιατί αυτό το ενδεχόμενο έχει επαναστατικές διαστάσεις.

Eνας Κόσμος Με Επίγνωση;

Eπιστήμονες συνεχίζουν τις προσπάθειες μέτρωντας το Φ
και αναζητώντας κβατικα σημάδια στη βιολογία
καθώς επίσης εργάζονται πάνω σε νέας τεχνικής εργαλεία
ενώ φιλοσοφοι ξαναδιαβάζουν έργα παλαιότερων φιλοσοφων όπως τον Πλωτίνος
μέσα απο μια σύγχρονή σκοπιά .
Ίσως λοιπόν ,
η «Συνέργεια»
δε θα πρέπει πλέον να αντιμετωπιστεί σαν κάτι σπάνιο ,
αλλά σαν θεμελιώδες στοιχειό αυτού εδώ του κόσμου .
Το ζητούμενό μας δε θα πρέπει μόνο ν’ αποδώσουμε νοήσεις στα άψυχα αντικείμενα ,
αλλά κυρίως ν’ καταλάβουμε πώς συγκεντρώνει φυσικός κόσμος όλα αυτά τα απλά μουσικά μοτίβα στις πολυσύνθετες συμφωνίες ζωής .