Η κυβέρνηση της Ινδονησίας ανακοίνωσε πρόσφατα ότι αναζητά άλλη πρωτεύουσα στη θέση της Τζακάρτα. Η Τζακάρτα, μια τυπική μεγαλούπολη του αναπτυσσόμενου κόσμου, είναι μια τεράστια και χαοτική πόλη, στην οποία κανένα κτήριο δεν φαίνεται ίδιο με το διπλανό του: Οι ουρανοξύστες του κέντρου εναλλάσσονται άρυθμα με μια απεραντοσύνη εκατομμυρίων σπιτιών, βιομηχανικών κτηρίων, αυτοκινητοδρόμων και ήδη ερειπωμένων κατασκευών που έμειναν στη μέση και δεν θα ολοκληρωθούν ποτέ.
Η πόλη εγκαταλείπεται σταδιακά, επειδή βουλιάζει. Κυριολεκτικά.
Η Τζακάρτα είναι η πρώτη μεγαλούπολη του πλανήτη που θα χάσουμε από ένα συνδυασμό ετών αστικής αφροσύνης και την την άνοδο της στάθμης των υδάτων λόγω της κλιματικής αλλαγής. Στην πραγματικότητα και παρά τις προσπάθειες που γίνονται για να σωθεί, τη χάνουμε ήδη και αν δεν ήταν στην Ινδονησία, αλλά στις Ηνωμένες Πολιτείες, ίσως να άλλαζαν πολλά. Τα μυαλά των αρνητών της κλιματικής αλλαγής, για αρχή. Στη μακρινή προς το δυτικό κόσμο Ινδονησία, όμως, η Τζακάρτα βουλιάζει σχεδόν ανενόχλητη.
Και κάθε προσπάθεια που έχει γίνει έως τώρα για να σωθεί, απλώς ενέτεινε το πρόβλημα, αναδεικνύοντας με τον καλύτερο -ή χειρότερο– τρόπο, όλες τις παθογένειες του τρόπου με τον οποίο ο σύγχρονος άνθρωπος διαχειρίστηκε τα αστικά περιβάλλοντα και τη φύση.
Στην παραλία, στα βόρεια της Τζακάρτα, ένας τοίχος προσπαθεί να συγκρατήσει τα νερά και μοιάζει σαν πυργάκι από άμμο μπροστά σε ένα τσουνάμι. Στο Cilincing –ένα βορειοανατολικό προάστειο όπου μένουν κυρίως ψαράδες, τεράστιοι τσιμεντένιοι πυλώνες, ύψους πέντε μέτρων, έχουν «φυτευτεί» στην ακτογραμμή, στηρίζοντας ένα ανάχωμα που μπλοκάρει όλη τη θέα στη θάλασσα. Πίσω από αυτό υπάρχει άλλος ένας τοίχος, ο οποίος χτίστηκε πριν από δέκα χρόνια και έχει περιπέσει πλέον σε αχρηστία.
Όλα αυτά είναι σαν μια σύγχρονη γραμμή Μαζινό, οχυρωματικές γραμμές ενός πολέμου που χάθηκε, επειδή κανείς δεν σκέφτηκε από που έρχεται στην πραγματικότητα ο εχθρός.
Μέρος του τοίχου που προσπαθεί να προστατεύσει τις βόρειες ακτές της πόλης. Έξω από αυτόν ένα τζαμί έχει βουλιάξει στα νερά και τόνοι σκουπίδια μαζεύονται στην ακτογραμμή.
Είκοσι χιλιόμετρα τοίχων έχουν χτιστεί γύρω από τον Κόλπο της Τζακάρτα τα τελευταία χρόνια, μαζί με πολλά άλλα ενισχυτικά έργα στις παράκτιες περιοχές της πόλης. Ήταν η πρώτη φάση της απέλπιδας και άναρχης προσπάθειας των αρχών να προστατεύσουν τις βόρειες περιοχές της πόλης, που πλέον δεν υπέφεραν απλώς, αλλά κυριολεκτικά καταπίνονταν από τις πλημμύρες.
Οι παράκτιες πόλεις στο έλεος των νερών
H Τζακάρτα είναι μια μεγαλούπολη 30 εκατομμυρίων κατοίκων. Και βουλιάζει. Σταθερά αλλά όχι και τόσο αργά. Μάλλον ταχύτατα. Τόσο που είναι πλέον αμφίβολο εάν μπορεί να σωθεί.
Σε κάποια σημεία στην ακτογραμμή το έδαφος έχει υποχωρήσει κατά τέσσερα μέτρα τις τελευταίες δεκαετίες, και τα τσιμεντένια οχυρώματα είναι το μόνο πράγμα που εμποδίζει πλέον τη θάλασσα να καταπιεί κυριολεκτικά ολόκληρες περιοχές της πόλης.
Για πόσο καιρό ακόμα;
O τυφώνας Αϊρίν έπνιξε τη Νέα Υόρκη τον Αύγουστο του 2011. Από τότε, οι πλημμύρες είναι όλο και πιο συχνό φαινόμενο στην πόλη. Το Μάρτιο του 2019, ο Δήμαρχος της πόλης, Μπιλ Ντε Μπλάσιο ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός εκτεταμένου συστήματος προστασίας του Μανχάταν από την άνοδο της στάθμης των νερών της θάλασσας, με οχυρωματικά έργα και προέκταση της ακτογραμμής μέχρι και 200 μέτρα. (@AP Photo/Peter Morgan, File)
Αυτό που δεν γνωρίζουμε οι περισσότεροι είναι ότι σχεδόν όλες οι μεγάλες παράκτιες πόλεις, από τη Νέα Υόρκη ως τη Σαγκάη, έχουν χτίσει οχυρωματικά έργα για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Η Τζακάρτα είναι μια (σχεδόν) ιδιαίτερη περίπτωση: Δεκαετίες διάβρωσης του εδάφους σε συνδυασμό με την άνοδο της στάθμης του νερού από την υπερθέρμανση του πλανήτη, πλέον έχουν φέρει την πόλη μπροστά στο -για κάποιους αναπόφευκτο- ενδεχόμενο της ολοκληρωτικής εξαφάνισης.
Ο κίνδυνος είναι τόσο μεγάλος που η κυβέρνηση εγκαταλείπει την πόλη. Τον Απρίλιο, ο πρόεδρος Joko Widodo, πρώην κυβερνήτης της πόλης ο ίδιος, ανακοίνωσε ότι η Ινδονησία αναζητά νέα πρωτεύουσα…
Οι κάτοικοι των φτωχότερων περιοχών έχουν συνηθίσει την κατάσταση, όσο συνηθίζεται, και προσπαθούν να προσαρμοστούν σε αυτήν. (@AΡ Photo)
Τα νέα τείχη της πόλης, της έδωσαν μια μικρή ανάσα ζωής, αλλά όχι αρκετή για να σωθεί. Η Τζακάρτα θεωρείται καταδικασμένη και δεν είναι παρά ο αντικατοπτρισμός της παγκόσμιας απροθυμίας να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής με τη σοβαρότητα που πρέπει.
Για να σωθεί η πόλη δεν αρκεί να χτιστούν νέα τείχη. Χρειάζονται έργα υποδομής σε κλίμακα χωρίς προηγούμενο και κυρίως χρειάζεται κάτι που δεν αφορά μόνο την Ινδονησία: Αλλαγή πολιτικών και κοινωνικών δομών. «Αν δεν κάνουμε κάτι άμεσα είμαστε καταδικασμένοι», είπε πρόσφατα ο αντιδήμαρχος της πόλης, Oswar Mungkasa. «Θα αναγκαστούμε να εγκαταλείψουμε τη Τζακάρτα».
Η πόλη πλημμύριζε πάντα
Δεκατρείς ποταμοί διασχίζουν τη Τζακάρτα για να καταλήξουν στον κόλπο, στις όχθες του οποίου είναι χτισμένο μεγάλο μέρος της. Ακόμα και μικρές περίοδοι δυνατής βροχής, τους έκαναν να υπερχειλίζουν. Οι κυβερνήσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της υπερχείλισης έχτισαν ένα δίκτυο από κανάλια, που δίνουν την αίσθηση ότι η πόλη ήδη επιπλέει.
Μετά τη δεκαετία του ’70, όταν η Ινδονησία ανακάλυψε ότι έχει πετρέλαιο και μάλιστα πολύ, η πόλη άρχισε να γιγαντώνεται. Ο πληθυσμός της τριπλασιάστηκε σε 30 χρόνια και φυσικά οι υποδομές δεν αναπτύχθηκαν αναλόγως. Είναι η ιστορία των περισσότερων μεγαλουπόλεων του πλανήτη.
Το παράδοξο στην περίπτωση της Τζακάρτα είναι ότι σε μια πόλη που βουλιάζει, το νερό δεν επαρκεί. Κι από εκεί ξεκινά το πρόβλημα. Μόνο το 60% των κατοίκων έχουν πρόσβαση σε τρεχούμενο νερό και οι περισσότεροι από αυτούς ζουν στις εύπορες νότιες περιοχές της πόλης. Τα ποτάμια, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια πηγή καθαρού νερού, είναι από τα πιο μολυσμένα του πλανήτη. Έτσι, οι κάτοικοι αλλά και οι κυβερνήσεις, κατέφυγαν στον αυτονόητο τρόπο να βρουν νερό: Τις γεωτρήσεις.
Συνεπεία αυτού, το υπέδαφος έχει πλέον στεγνώσει, τα θεμέλια της πόλης έχουν κατέβει, οι καθιζήσεις είναι καθημερινό φαινόμενο. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ήρθε και η κλιματική αλλαγή να δώσει τη χαριστική βολή στην πολη. Ξέρουμε πλέον ότι αν συνεχίσουμε να μην κάνουμε τίποτα για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, το 2100 τα νερά στον πλανήτη θα έχουν ανέβει κατά 1 μέτρο. Ή τουλάχιστον έτσι ελπίζουμε, καθώς κάποιες μελέτες φέρνουν το νούμερο πολύ ψηλότερα.
Από το 2013 το πρόβλημμα με τις πλημμύρες έπαψε να αφορά μόνο τις φτωχές περιοχές και χτύπησε και το κέντρο της πόλης.
Στην περίπτωση της Τζακάρτα ακόμα και λίγα εκατοστά αρκούν. Το 2030, σε 10 χρόνια δηλαδή, το βόρειο τμήμα της πόλης θα έχει βυθιστεί. Μαζί με το αεροδρόμιό της.
Και βέβαια υπάρχει και ο καιρός. Οι ετήσιοι κυκλώνες, που πάντα χτυπούσαν την πόλη, έχουν πολλαπλασιαστεί σε συχνότητα και ένταση, όπως και παντού στον πλανήτη.
Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι καινούργιο. Όμως, οι αρχές δεν το αντιμετώπισαν έγκαιρα και αποτελεσματικά για έναν πολύ απλό λόγο: Αφορούσε τους φτωχότερους κατοίκους της πόλης, αυτούς που ζουν στις πιο ευάλωτες περιοχές. Όπως το προάστειο Bukit Duri, το οποίο είναι χτισμένο στις όχθες του ποταμου Ciliwung. Στη μία όχθη του ποταμου, ξύλινα σπίτια στέκονται όρθια με υποστηλώματα και κρέμμονται κυριολεκτικά πάνω από σκουπίδια και απόβλητα. Στην άλλη όχθη, πιο στέρεες κατασκευές, από τσιμέντο, χρειάζονται διαρκείς επισκευές για να μην καταρρεύσουν.
Κάθε φορά που ο ποταμός υπερχειλίζει -συχνά δηλαδή- οι αρχές προσπαθούν να συμμαζέψουν κάπως τα σκουπίδια που τον φράζουν στο Bukit Duri, όπου οι κάτοικοι ζουν ακριβώς έτσι… (@youtube)
Στη δεκαετία του ’70, πολλά από τα κυβερνητικά κτήρια σε περιοχές που πλημμύριζαν διαρκώς, άρχισαν να εγκαταλείπονται. Μαζί και οι ίδιες οι περιοχές. Οι κυβερνήσεις είχαν άλλες προτεραιότητες και οι κάτοικοι εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους: ή έφυγαν και αυτοί, ή απλώς προσαρμόστηκαν στις τραγικές αυτές συνθήκες.
Ίσως τα πράγματα να είχαν μείνει για πάντα ίδια αν δύο μεγάλες καταστροφές δεν είχαν χτυπήσει την πόλη:
Το 2007, πλημμύρες που έφτασαν τα τέσσερα μέτρα νερού, βύθισαν την πόλη όχι μόνο στα νερά αλλά και στην απελπισία. Ένας κάτοικος θυμάται ότι στεκόταν στο δεύτερο όροφο του σπιτιού του και τα νερά του έφταναν στη μέση. «Κοιμόμασταν στις στέγες», λέει. Οι πλημμύρες του 2007 ήταν τρομακτικές όχι μόνο για την έντασή τους αλλά κυρίως επειδή η πόλη «έμπαζε» από δύο πλευρές: Και από τις βροχές αλλά και από τα νερά της θάλασσας. Περισσότεροι από 300 χιλιάδες άνθρωποι απομακρύνθηκαν από τα σπίτια τους και 80 πέθαναν. Tα νερά κατάπιαν ολόκληρες γειτονιές.
Και μετά ήρθε το 2013. Έβρεχε για ατελείωτες μέρες και τα όποια έργα υποδομής εκμηδενίστηκαν κάτω από τόνους νερού. Τα κανάλια κατέρρευσαν ή βούλωσαν και οι πλημμύρες για πρώτη φορά χτύπησαν όχι μόνο τις φτωχές γειτονιές, αλλά και το κέντρο τη πόλης. Περίπου 45 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και δεκάδες χιλιάδες έμειναν άστεγοι.
Αυτό -επιτέλους- έκανε την τοπική κυβέρνηση να κινητοποιηθεί. Ο τότε κυβερνήτης της πόλης, και τωρινός Πρόεδρος της Ινδονησίας Joko Widodo, διέταξε να γίνει μιας μεγάλης έκτασης επισκευή στα κανάλια και το σύστημα άντλησης των υδάτων, τα οποία μετά από χρόνια απόλυτης αδιαφορίας και ελλειπούς συντήρησης είχαν περιέλθει σε τραγική κατάσταση.